Literatuur
- Kipp, Frans, "Geertekerk: resultaat van een verhuizing". In: Nieuwsbrief Bouwhistorie, 10-2022 [nr 73], extra nummer, [ISSN 1872.602X; 93 blz.],
hierin blz. 51-54 ("Bij het graven van de stadsgrachten na de bevestiging van het stadsrecht in 1122
werden, behalve het kerkelijk centrum rond de Dom en de kapittelimmuniteiten daaromheen, de bestaande nederzettingen rond de Buurkerk (Stathe), Jacobikerk en
Nicolaïkerk binnen de wallen opgenomen, maar werd de nederzetting Springwijk
rond de Geertekerk door de westelijke stadsgracht doorsneden.
Daarbij kwam de Geertekerk zelf buiten de omgrachting te liggen, maar bleef ook voor het binnen de wal
opgenomen oostelijke deel als parochiekerk functioneren.
Deze scheiding bleef anderhalve eeuw bestaan. Binnen die periode lijkt de tufstenen Smeetoren tot een tijdelijke
'stadspoort voor lokaal gebruik' te zijn verbouwd, om de gespleten gemeenschap niet al te zeer te ontrieven. Korte tijd later zal hij weer
zijn dichtgemetseld. Aan de overkant van de Catharijnesingel bleef nog eeuwenlang het vroegere kerkhof voortbestaan.
Rond het midden van de dertiende eeuw werd kennelijk besloten de Geertekerk en de resterende gemeenschap daaromheen veiligheidshalve binnen de
stadsmuur te brengen. [...] Het verplaatsen en verhuizen van houten huizen was in de middeleeuwen een gangbare praktijk."
De verplaatsing van de kerk naar de huidige locatie binnen de stadsmuur was in dit geval letterlijk, en betrof dus niet alleen de functie.
Dat is heel uitzonderlijk. Het tufstenen gebouw werd steen voor steen gedemonteerd en binnen de stad weer opgebouwd op een nieuwe bakstenen
fundering. Rond 1850 tekende Eyck van Zuylichem de plattegrond en scheef erbij "De pilaren en muren daarboven zijn van tufsteen en veel
ouder dan de buitenmuren, toren en koor". In 1860 werden de grote bogen in de zijmuren van het (midden)schip uitgehakt, ten koste van veel
tufsteen. Tussen 1260 en 1270 was de toren aan de westzijde toegevoegd. "In tegenstelling tot de andere drie parochiekerken heeft de Geertekerk
altijd een bescheiden en haast dorps karakter behouden.")
(klik hier voor deze tekst, PDF, 1,3 MB)